Edukacja

CZYM JEST PRZEMOC ?

Większość osób, które nie zajmują się profesjonalnie problematyką przemocy kojarzy to zjawisko wyłącznie z brutalną agresja fizyczną, której ślady widoczne są gołym okiem i wymagają doraźnej pomocy medycznej lub hospitalizacji.  Tymczasem przemoc wcale nie zaczyna się od bicia, siniaków, rozciętych warg, wykręcanych rąk. Czasami zaczyna się od małych gestów, czynów-narzucania woli, braku zgody na kompromis, manipulacji, wywierania wpływu, poniżania, ośmieszania, izolowania, deprecjonowania, wykorzystywania, wymuszania. Zdarza się że osoba doznająca przemocy na początku nie reaguje, bo nie zauważa niepokojących sygnałów, inaczej je odczytuje, potem często próbuje reagować, ale każda próba zawalczenia o swoje prawa paradoksalnie powoduje, że zachowania przemocowe nasilają się.

Istnieje wiele definicji przemocy, które mają pomóc w zrozumieniu i zdiagnozowaniu tego zjawiska. Od 2005 roku posługujemy się definicją zawartą w art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie( DZ. U. Nr 180, z późn. zm), według której przemoc to „jednorazowe lub powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa i dobra osobiste w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia i zdrowia, naruszające ich godność i  nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym i psychicznym, a także powodując cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.

O przemocy możemy mówić wtedy, gdy zostaną spełnione cztery warunki:

1. Jest to intencjonalne działanie lub zaniechanie działania.
   Ktoś sądzi, że wie, co jest dobre dla drugiej osoby, lub daje sobie prawo do decydowania w jej imieniu. Jest przy tym "święcie" przekonany, że ta druga osoba powinna mu się "bezwzględnie" podporządkować i zaspokoić jego "jedyne słuszne" życzenia. Mając, w swoim pojęciu, najlepsze intencje, chce spowodować, by było tak, jak on chce. Nieważne jest tu stanowisko drugiej osoby, jej zdanie, chęci i potrzeby – ma być tak, jak on sobie życzy, i "to już", "natychmiast", "bez dyskusji i gadania".
2. Jedna osoba ma wyraźną przewagę nad drugą.
   Jest silniejsza fizycznie, psychicznie, materialnie, zawodowo, społecznie i w wymiarze tej przewagi oddziałuje na osobę słabszą po to, by zmusić ją do podporządkowania się swoim życzeniom.
3. Działanie lub zaniechanie jednej osoby narusza prawa i dobra osobiste drugiej.
   Jedna osoba daje sobie prawo, by drugą uderzyć, obrazić, skrytykować, zabrać coś, nie dać. Nie liczy się z jej potrzebami, życzeniami, protestami, uczuciami. Traktuje daną osobę jak przedmiot – pozbawiony praw.
4. W wyniku powyższej sekwencji zdarzeń osoba, wobec której stosowana jest przemoc, doznaje cierpienia i szkód: fizycznych i psychicznych.
   Szkody mogą być wymierne albo nie, widoczny lub niedostrzegalne, natychmiastowe, bądź odroczone w czasie.

Jeżeli wszystkie wyżej wymienione warunki zostaną spełnione, będziemy mówili, że ktoś stosuje przemoc wobec drugiej osoby: sprawca działa z intencją wobec ofiary, która jest od niego słabsza, narusza jej prawa i dobra osobiste, powodując cierpienie i szkody.
Gdy osobę stosującą przemoc nazywamy sprawcą, a osobę krzywdzoną ofiarą, nie mamy na myśli tego, kim są te osoby (sprawcą czy ofiarą), lecz to, jaką pełnią rolę w relacji międzyludzkiej.
Co ciekawe, sprawcy przemocy mają najczęściej – w deklaracjach i we własnym mniemaniu – dobre intencje. Są przekonani, że "nie mieli innego wyjścia" i "musieli" użyć przemocy. Gdyby bowiem tylko ofiara coś zrobiła lub nie, to byłoby inaczej. On przecież chciał dobrze i gdyby "tylko" zamilkła, poszła sobie, nie odzywała się, niczego nie chciała, nie narzekała, była cicho – jednym słowem "umiała się zachować" i była "lepszą żoną, która wie, gdzie jej miejsce" – nie "musiałby" jej bić. To tylko niektóre przykłady "dobrych intencji" osoby stosującej przemoc w rodzinie.

Warto zdawać sobie sprawę z tego, że osoba doznająca przemocy jest słabsza i sama ma ograniczone możliwości samoobrony. Z czasem zaczyna przejmować punkt widzenia osoby stosującej przemoc i myśleć, że rzeczywiście "sama jest sobie winna".
Obie strony mają coraz bardziej zniekształcone widzenie sytuacji. Sprawca oskarża ofiarę o odpowiedzialność za przemoc, którą stosuje, a ofiara wierzy mu i myśli, że tak właśnie jest. W rzeczywistości jednak to ten, kto ma przewagę i za pomocą siły stara się zmusić drugą osobę do określonego zachowania, stosuje przemoc. I to on jest odpowiedzialny za swoje zachowanie. Niezależnie od tego, co robiła i jak reagowała ofiara.
Role "sprawcy" i "ofiary" dokładnie pokazują, kto co robi: sprawca – sprawuje przemoc, a ofiara ponosi szkody; sprawca jest w ataku, a ofiara w obronie.
Warto zdawać sobie sprawę, że aby trwale zatrzymać przemoc, sprawca powinien zmienić swoje zachowanie. Osoba doznająca przemocy może (i powinna) przede wszystkim chronić siebie i własne bezpieczeństwo. Jej częste przekonanie, że to od niej zależy postępowanie sprawcy, jest iluzją.

Przemoc to nie to samo, co agresja.

To, co odróżnia przemoc od agresji, to przewaga sił jednej ze stron W przemocy jest ona zawsze po stronie sprawcy, w przypadku agresji – zrównoważona.
Zachowanie agresywne może:

• zawierać intencje: "zaraz ci dołożę", "popamiętasz", "myślisz, że jesteś taki mocny – przekonasz się, że nie", "nauczę cię rozumu", "zapamiętaj człowieku",
• naruszać prawa i dobra jednostki poprzez: bicie, popychanie, obrażanie, gryzienie, kopanie, wyzywanie, krzyczenie, wyzwiska itp.,
• powodować ból, cierpienie oraz szkody, co jest oczywiste, bo agresja ma swoją siłę, dynamikę i "ładunek emocjonalny". I jest nakierowana na obiekt, który ma "oberwać".

Siły obu stron są jednak wyrównane. Każdy ma szansę wygrać.

Przemoc i agresje różni też intencja, jaka przyświeca ich sprawcom. W agresji spotykamy się z intencją bardziej oczywistą – agresor chce dopiec drugiej osobie, sprawić jej przykrość, spowodować cierpienie i krzywdę. Sprawca przemocy bardzo często chce dobrze dla swoich ofiar, tylko nie liczy się z ich zdaniem. Chce o wszystkim decydować i w pełni kontrolować sytuację.

Rozróżnienie przemocy od agresji jest ważne, bo od tego, z którym ze zjawisk mamy do czynienia, będzie zależało ewentualne działanie.
Jeśli bowiem ktoś stosuje wobec kogoś przemoc, to siły ofiary są mniejsze niż sprawcy, stąd konieczność dobrania takich działań obronnych, które będą chroniły bezpieczeństwo i zdrowie osoby doznającej przemocy. W większości przypadków wymaga to interwencji z zewnątrz. Bardzo często w sytuacji przemocy ucieczka jest jedną z najrozsądniejszych strategii obronnych. Warto jednak pamiętać, by po znalezieniu bezpiecznego miejsca, podjąć działania zmierzające do zatrzymania przemocy w przyszłości.
Gdy siły obu stron są równe i dochodzi do zachowań agresywnych, możemy mówić o sytuacji konfliktowej, w której każda z zaangażowanych osób ma szansę na wygranie i realizację swoich interesów. Może przeanalizować sytuację, wybrać strategię i podjąć korzystne dla siebie działania.
Ofiara przemocy takiej możliwości wyboru nie ma – jeśli podejmie walkę, zawsze w bezpośredniej konfrontacji przegra z silniejszym sprawcą.
Stąd wiele uwagi należy poświęcić bezpieczeństwu i dążyć do uniknięcia dalszego doznawania przemocy. Bezwzględnie trzeba bronić się przed powtórnym doznawaniem przemocy, ponieważ każdy kolejny akt przemocy wpływa negatywnie na psychiczne i fizyczne zdrowie osoby, która jej doznaje.

Warto pamiętać, że przemoc zabiera moc (czyli siłę). A moc stanowi "paliwo" do życia i działania. Trzeba więc z całych sił bronić się przed doznawaniem przemocy.

Zamieszczona poniżej tabela zawiera najczęściej spotykane i najbardziej typowe przejawy przemocy w poszczególnych kategoriach. Nie wyczerpuje ona wszystkich sposobów, którymi posługują się sprawcy wykazujący niejednokrotnie wielką pomysłowość w dręczeniu ofiar.